Moonlanithi |
Vipassana Meditation |
OnlineStudy thai english |
Article |
สำนักวิปัสสนา อ้อมน้อย |
กิจกรรม | About Us |
พระอภิธรรมสังเขป (๖)
พระอภิธรรมสังเขป และธรรมบางประการที่น่าสนใจ
โดย พระนิติเกษตรสุนทร
ตอนที่ (๕) อ่านที่นี่
เจตสิกปรมัตถ์ (ต่อ)
เจตสิกเข้าประกอบจิต
การที่จะทราบว่า จิตดวงใดมีเจตสิกอะไรเข้าประกอบร่วมได้ ขอให้พิจารณาตามหลักเกณฑ์ที่กล่าวแล้วข้างต้น และนำมาสรุปไว้ในที่นี้ กล่าวคือ
ในชั้นต้นต้องพิจารณาแบ่งจิตออกเป็นประเภทเสียก่อนว่า เป็นประเภทอเหตุกจิต อกุศลจิต หรือโสภณ (กุศล) จิต แล้วจึงพิจารณาวางเจตสิกเข้าประกอบตามสภาวะ ดังต่อไปนี้
๑.ถ้าเป็นอเหตุกจิต ๑๘ อัญญสมานาเจตสิก ๑๓ เท่านั้นที่เข้าประกอบตามสภาวะ เจตสิกนอกจากนี้จะเข้าประกอบไม่ได้
ลักษณะการเข้าประกอบ คือ
(๑) สัพพจิตตสาธารณเจตสิก ๗ เข้าประกอบอเหตุกจิตประเภทนี้ทุกดวง
(๒) ปกิณณกเจตสิก ๖ไม่เข้าประกอบจิตประเภทนี้ทุกดวง เข้าประกอบแต่บางดวงเท่านั้น
คือ ไม่เข้าประกอบในทวิปัญจวิญญาณ ๑๐ (จักขุวิญญาณ โสตวิญญาณ ฯลฯ) แต่เข้าประกอบกับอเหตุกจิตอีก ๘ ดวงได้บ้าง เช่น ปกิณณกเจตสิก ๔ ดวง คือ วิตก วิจาร อธิโมกข์และวิริยะ (เว้นปีติและฉันทะ) เข้าประกอบในมโนทวาราวัชชนจิตได้ เพราะสภาวะของเจตสิก ๔ ดวงนั้น เข้ากันกับสภาวะของจิตดวงนี้
เหตุที่ปีติเจตสิกและฉันทเจตสิกไม่เข้าประกอบ ก็โดยมโนทวาราวัชชนจิตไม่มีสภาวะยินดีพอใจในอย่างใด มีลักษณะอุเบกขาเป็นกลางเฉยๆ ปีติและฉันทะ อันมีลักษณะยินดีพอใจจึงเข้าร่วมประกอบไม่ได้ โดย ศาลาธรรม [24 ส.ค. 2558 , 12:45:55 น.] ( IP = 1.20.245.104 : : )
สลักธรรม 1
๒. ถ้าเป็นอกุศลจิต ๑๒ เจตสิกเข้าร่วมประกอบตามลำดับ ดังนี้
(๑) สัพพจิตสาธารณเจตสิก ๗
(๒) ปกิณณกเจตสิก ๖ (อาจเข้าประกอบไม่หมดตามสภาวะ)
(๓) โมจตุกะ ๔
(๔) ตรงนี้ต้องแยกอกุศลจิตออกว่าเป็นโลภะ โทสะ หรือโมหะ
ถ้าเป็นโลภมูลจิต โลติกะ ๓ พวกโลภะก็เข้าประกอบตามสภาวะ
ถ้าเป็นโทสมูลจิต โทจตุกะ ๓ พวกโทสะก็เข้าประกอบตามสภาวะ
ถ้าเป็นวิจิกิจฉาโมหมูลจิต วิจิกิจฉาเจตสิกพวกโมหะก็เข้าประกอบ
ถ้าเป็นอุทธัจจโมหมูลจิต โมจตุกะ ๔ พวกโมหะก็เข้าประกอบ
และถ้าจิตใดเป็นสสังขาริกที่ต้องมีการชักจูง ถีทุกะ ๒ ก็ต้องประกอบด้วย โดย ศาลาธรรม [24 ส.ค. 2558 , 12:46:30 น.] ( IP = 1.20.245.104 : : )
สลักธรรม 2
๓. แต่ถ้าเป็นโสภณะ (กุศล) จิต ๕๙ เจตสิกย่อมเข้าประกอบตามลำดับดังนี้
(๑) สัพพจิตตสาธารณเจตสิก ๗
(๒) ปกิณณกเจตสิก ๖ (ตามสมควรกับสภาวะ)
(๓) โสภณสาธารณเจตสิก ๑๙
(๔) ถ้าจิตมหากุศลนั้นเป็นขณะงดเว้น ไม่พูดปด สัมมาวาจา (วิรตี) เจตสิกเข้าประกอบ
ถ้างดเว้นไม่ฆ่าสัตว์เป็นต้น สัมมากัมมันตะ (วิรตี) เจตสิกเข้าประกอบ
หรือมหากุศลจิตนั้นสงสารที่เห็นสัตว์ตกอยู่ในทุกข์กรุณา (อัปปมัญญา) เจตสิกก็เข้าประกอบ
หรือมหากุศลจิต ในขณะนั้นพิจารณา เห็น อนิจฺจํ ทุกฺขํ อนตฺตา ปัญญาเจตสิกก็เข้าประกอบ เป็นต้น
การจะเข้าใจสภาวะของจิตโดยถูกต้อง จำต้องอาศัยเจตสิกเป็นองค์ธรรมด้วยเสมอไป เจตสิกจึงมีสาระสำคัญที่ต้องศึกษา
โดย ศาลาธรรม [24 ส.ค. 2558 , 12:46:59 น.] ( IP = 1.20.245.104 : : )
สลักธรรม 3
ตัวอย่างที่เจตสิกเข้าประกอบจิตในกามาวจรภูมิ
อเหตุกจิต ๑๘ ดวง คือ
ทวิปัญจวิญญาณจิต ๑๐ ดวง มีเจตสิกเข้าประกอบได้รวม ๗ คือ สัพพจิตตสาธารณะ ๗
สัมปฏิจฉันนจิต ๒ ดวง มีเจตสิกเข้าประกอบได้รวม ๑๐ คือ อัญญะ ๑๐ (เว้น วิริยะ ปิติ ฉันทะ)
สันติรณจิต-อุเบกขา ๒ ดวง มีเจตสิกเข้าประกอบได้รวม ๑๐ คือ อัญญะ ๑๐ (เว้นวิริยะ ปิติ ฉันทะ)
ปัญจทวาราวัชชนจิต ๑ ดวง มีเจตสิกเข้าประกอบได้รวม ๑๐ คือ อัญญะ ๑๐ (เว้นวิริยะ ปิติ ฉันทะ)
สันติรณจิต-โสมมนัส ๑ ดวง มีเจตสิกเข้าประกอบได้รวม ๑๑ คือ อัญญะ ๑๑ (เว้นวิริยะ ฉันทะ)
มโนทวาราวัชชนจิต ๑ ดวง มีเจตสิกเข้าประกอบได้รวม ๑๑ คือ อัญญะ ๑๑ (เว้นปิติ ฉันทะ)
หสิตุปปาทจิต ๑ ดวง มีเจตสิกเข้าประกอบได้รวม ๑๒ คือ อัญญะ ๑๒ (เว้นฉันทะ)
หมายเหตุ อัญญะ ๑๐ (เว้นวิริยะ ปีติ ฉันทะ)
อัญญสมานาเจตสิก ๑๓ นับที่เข้าประกอบจิตเพียง ๑๐ ส่วนวิริยะ ปิติ และฉันทะนั้นไม่เข้าประกอบ
โดย ศาลาธรรม [24 ส.ค. 2558 , 12:47:25 น.] ( IP = 1.20.245.104 : : )
สลักธรรม 4
อกุศลจิต ๑๒ ดวง คือ
โลภมูลจิต ๘ ดวง
โลภมูลจิต ดวงที่ ๑ มีเจตสิกเข้าประกอบได้รวม ๑๙ คือ อัญญะ ๑๓ โมจตุกะ ๔ โลภะ ๑ ทิฏฐิ ๑
โลภมูลจิต ดวงที่ ๒ มีเจตสิกเข้าประกอบได้รวม ๒๑ คืออัญญะ ๑๓ โมจตุกะ ๔ โลภะ ๑ ทิฏฐิ ๑ ถีทุกะ ๒
โลภมูลจิต ดวงที่ ๓ มีเจตสิกเข้าประกอบได้ รวม ๑๙ คือ อัญญะ ๑๓ โมจตุกะ ๔ โลภะ ๑ มานะ ๑
โลภมูลจิต ดวงที่ ๔ มีเจตสิกเข้าประกอบได้ รวม ๒๑ คือ อัญญะ ๑๓ โมจตุกะ ๔ โลภะ ๑ มานะ ๑ ถีทุกะ ๒
โลภมูลจิต ดวงที่ ๕ มีเจตสิกเข้าประกอบได้ รวม ๑๘ คือ อัญญะ ๑๒ (เว้นปิติ) โมจตุกะ ๔ โลภะ ๑ ทิฏฐิ ๑
โลภมูลจิต ดวงที่ ๖ มีเจตสิกเข้าประกอบได้ รวม ๒๐ คือ อัญญะ๑๒(เว้นปิติ) โมจตุกะ ๔ โลภะ ๑ ทิฏฐิ ๑ ถีทุกะ ๒
โลภมูลจิต ดวงที่ ๗ มีเจตสิกเข้าประกอบได้ รวม ๑๘ คือ อัญญะ ๑๒ (เว้นปิติ) โมจตุกะ ๔ โลภะ ๑ มานะ ๑
โลภมูลจิต ดวงที่ ๘ มีเจตสิกเข้าประกอบได้ รวม ๒๐ คือ อัญญะ ๑๒ (เว้นปิติ) โมจตุกะ ๔ โลภะ ๑ มานะ ๑ ถีทุกะ ๒
โทสมูลจิต ๒ ดวง
โทสมูลจิต ดวงที่ ๑ มีเจตสิกเข้าประกอบได้ รวม ๑๗ ๑๘ คือ อัญญะ ๑๒(เว้นปิติ) โมจตุกะ ๔ โทจตุกะ ๑-๒
โทสมูลจิต ดวงที่ ๒ มีเจตสิกเข้าประกอบได้ รวม ๑๙ ๒๐ คือ อัญญะ ๑๒ (เว้นปิติ) โมจตุกะ ๔ โทจตุกะ ๑-๒ ถีทุกะ ๒
โมหมูลจิต ๒ ดวง
โมหมูลจิต ดวงที่ ๑ มีเจตสิกเข้าประกอบได้ รวม ๑๖ คือ อัญญะ ๑๑ (เว้นอธิโมกข์ ปิติ ฉันทะ) โมจตุกะ ๔ วิจิกิจฉา ๑
โมหมูลจิต ดวงที่ ๒ มีเจตสิกเข้าประกอบได้ รวม ๑๕ คือ อัญญะ ๑๑(เว้นปิติ ฉันทะ) โมจตุกะ ๔
หมายเหตุโมจตุกะ ๔ คือ โมหะ อหิริกะ อโนตตัปปะ และ อุทธัจจะ
ถีทุกะ ๒ คือ ถีนะ และ มิทธะ
โทจตุกะ ๔ คือ โทสะ อิสสา มัฉริยะ และ กุกกุจจะ
อิสสา มัจฉริยะ และกุกกุจจะนี้ประกอบในโทสมูลจิตได้ทั้งหมด แต่ในขณะที่เข้าประกอบนั้น ประกอบไม่พร้อมกัน ส่วนโทสเจตสิกประกอบแน่นอนโดย ศาลาธรรม [24 ส.ค. 2558 , 12:48:46 น.] ( IP = 1.20.245.104 : : )
สลักธรรม 5
มหากุศลจิต ๘
มหากุศลจิตดวงที่ ๑ ๒ มีเจตสิกเข้าประกอบได้ รวม ๓๘ คือ อัญญะ ๑๓ โสภณ ๒๕
มหากุศลจิตดวงที่ ๒ ๔ มีเจตสิกเข้าประกอบได้ รวม ๓๗ คือ อัญญะ ๑๓ โสภณ ๒๔ (เว้นปัญญา)
มหากุศลจิตดวงที่ ๕ ๖ มีเจตสิกเข้าประกอบได้ รวม ๓๗ คือ อัญญะ ๑๒ (เว้นปิติ) โสภณ ๒๕
มหากุศลจิต ดวงที่ ๗ ๘ มีเจตสิกเข้าประกอบได้ รวม ๓๖ คือ อัญญะ ๑๒ (เว้นปิติ) โสภณ ๒๔
หมายเหตุ ในมหากุศลจิตนี้ วิรตี ๓ และอัปปมัญญา ๒ เรียกว่า อนิยตะ ๕ รวมอยู่ในโสภณเจตสิก ๕ อาจเข้าประกอบได้เป็นครั้งคราว ไม่เสมอไปโดย ศาลาธรรม [24 ส.ค. 2558 , 12:49:30 น.] ( IP = 1.20.245.104 : : )
สลักธรรม 6
มหาวิบากกุศลจิต ๘
มหาวิบากกุศลจิตดวงที่ ๑ ๒ มีเจตสิกเข้าประกอบได้ รวม ๓๓ คือ อัญญะ ๑๓ โสภณสาธารณะ ๑๙ ปัญญา ๑
มหาวิบากกุศลจิตดวงที่ ๓ ๔ มีเจตสิกเข้าประกอบได้ รวม ๓๒ คือ อัญญะ ๑๓ โสภณสาธารณะ ๑๙
มหาวิบากกุศลจิตดวงที่ ๕ ๖ มีเจตสิกเข้าประกอบได้ รวม ๓๒ คือ อัญญะ ๑๒ (เว้นปิติ)โสภณสาธารณะ ๑๙ ปัญญา ๑
มหาวิบากกุศลจิตดวงที่ ๗ ๘ มีเจตสิกเข้าประกอบได้ รวม ๓๑ คือ อัญญะ ๑๒ (เว้นปิติ) โสภณสาธารณะ ๑๙
หมายเหตุ โสภณเจตสิกมี ๒๕ แต่มี ๑๙ เท่านั้นที่เข้าประกอบกับจิตที่เป็นโสภณจิตทุกดวง เรียกว่าโสภณสาธารณะ ๑๙ ส่วนอนิยตะ ๕ ไม่เข้าประกอบในมหาวิบากจิตเลยโดย ศาลาธรรม [24 ส.ค. 2558 , 12:49:57 น.] ( IP = 1.20.245.104 : : )
สลักธรรม 7
มหากิริยาจิต ๘
มหากิริยาจิตดวงที่ ๑ ๒ มีเจตสิกเข้าประกอบได้ รวม ๓๕ คือ อัญญะ ๑๓ โสภณสาธารณะ ๑๙ อัปปะ๒ ปัญญา ๑ รวม ๓๕
มหากิริยาจิตดวงที่ ๓ ๔ มีเจตสิกเข้าประกอบได้ รวม ๓๕ คือ อัญญะ ๑๓ โสภณสาธารณะ ๑๙ อัปปะ ๒ รวม ๓๕
มหากิริยาจิตดวงที่ ๕ ๖มีเจตสิกเข้าประกอบได้ รวม ๓๔ คือ อัญญะ ๑๒ (เว้นปิติ)โสภณสาธารณะ ๑๙ อัปปะ ๒ ปัญญา ๑
มหากิริยาจิตดวงที่ ๗ ๘มีเจตสิกเข้าประกอบได้ รวม ๓๓ คือ อัญญะ ๑๒ (เว้นปิติ) โสภณสาธารณะ ๑๙ อัปปะ ๒
หมายเหตุ อัปปะ ๒ คือ อัปปมัญญาเจตสิก ได้แก่ กรุณา และมุทิตา ในมหากิริยาจิต อาจมีเข้าประกอบบางครั้งคราวไม่เสมอไป.โดย ศาลาธรรม [24 ส.ค. 2558 , 12:50:20 น.] ( IP = 1.20.245.104 : : )
สลักธรรม 8
อนันตริยกรรม ๕
๑.มาตุฆาต ฆ่ามารดา
๒.ปิตุฆาต ฆ่าบิดา
๓.อรหันตฆาต ฆ่าพระอรหันต์
๔.โลหิตุปบาท ทำร้ายพระพุทธเจ้าจนถึงพระโลหิตให้ห้อขึ้นไป
๕.สังฆเภท ยังสงฆ์ให้แตกจากกัน
กรรม ๕ อย่างนี้ เป็นบาปอันหนักที่สุดห้ามสวรรค์ ห้ามนิพพาน
ขอนุโมทนากับคุณนวลพรรณ รามวณิช ผู้บันทึกข้อมูลโดย ศาลาธรรม [24 ส.ค. 2558 , 12:50:40 น.] ( IP = 1.20.245.104 : : )
ขอเชิญแสดงความคิดเห็น คำเตือน
- การแอบอ้างใช้ชื่อบุคคลซึ่งอาจทำให้บุคคลนั้นเกิดความเสียหาย อาจถูกดำเนินคดีทางกฏหมายได้
- การโพสรูปภาพที่ไม่เหมาะสม หรือ ไม่ได้รับอนุญาตจากเจ้าของภาพ อาจถูกดำเนินคดีทางกฏหมายได้
- หากพบเห็นรูปภาพหรือกระทู้ที่ไม่เหมาะสมสามารถเมล์เข้ามาได้ที่ freewebboard@thaimisc.com โดยระบุ subject "กระทู้ไม่เหมาะสม" พร้อมทั้งระบุ ADDRESS ของเว็บบอร์ด
ผู้ช่วยเหลือ-แหล่งข้อมูล |
[ คีตธรรม ] [ ตารางสี ] [ ค้นหาเพลง ] |
ลานภาพ |
ค้นหา |
สร้างสรรค์โดย http://www.abhidhamonline.org |