มูลนิธิอภิธรรมมูลนิธิ

Moonlanithi Vipassana
Meditation
OnlineStudy
thai    english
Article สำนักวิปัสสนา
อ้อมน้อย
กิจกรรม About Us

[ Home ] [ ลานถาม-ตอบปัญหาธรรมะ ] [ ลานกวีธรรม ] [ ลานคิด เล่า เขียน ] [ ลานกลิ่นดอกแก้ว ] [ ค้นหากระทู้ ] [ สมัครสมาชิก ] [ login เข้าระบบ ]


พระอภิธรรมสังเขป (๖)






พระอภิธรรมสังเขป และธรรมบางประการที่น่าสนใจ
โดย พระนิติเกษตรสุนทร


ตอนที่ (๕) อ่านที่นี่

เจตสิกปรมัตถ์ (ต่อ)


เจตสิกเข้าประกอบจิต

การที่จะทราบว่า จิตดวงใดมีเจตสิกอะไรเข้าประกอบร่วมได้ ขอให้พิจารณาตามหลักเกณฑ์ที่กล่าวแล้วข้างต้น และนำมาสรุปไว้ในที่นี้ กล่าวคือ

ในชั้นต้นต้องพิจารณาแบ่งจิตออกเป็นประเภทเสียก่อนว่า เป็นประเภทอเหตุกจิต อกุศลจิต หรือโสภณ (กุศล) จิต แล้วจึงพิจารณาวางเจตสิกเข้าประกอบตามสภาวะ ดังต่อไปนี้

๑.ถ้าเป็นอเหตุกจิต ๑๘ อัญญสมานาเจตสิก ๑๓ เท่านั้นที่เข้าประกอบตามสภาวะ เจตสิกนอกจากนี้จะเข้าประกอบไม่ได้

ลักษณะการเข้าประกอบ คือ

(๑) สัพพจิตตสาธารณเจตสิก ๗ เข้าประกอบอเหตุกจิตประเภทนี้ทุกดวง

(๒) ปกิณณกเจตสิก ๖ไม่เข้าประกอบจิตประเภทนี้ทุกดวง เข้าประกอบแต่บางดวงเท่านั้น

คือ ไม่เข้าประกอบในทวิปัญจวิญญาณ ๑๐ (จักขุวิญญาณ โสตวิญญาณ ฯลฯ) แต่เข้าประกอบกับอเหตุกจิตอีก ๘ ดวงได้บ้าง เช่น ปกิณณกเจตสิก ๔ ดวง คือ วิตก วิจาร อธิโมกข์และวิริยะ (เว้นปีติและฉันทะ) เข้าประกอบในมโนทวาราวัชชนจิตได้ เพราะสภาวะของเจตสิก ๔ ดวงนั้น เข้ากันกับสภาวะของจิตดวงนี้

เหตุที่ปีติเจตสิกและฉันทเจตสิกไม่เข้าประกอบ ก็โดยมโนทวาราวัชชนจิตไม่มีสภาวะยินดีพอใจในอย่างใด มีลักษณะอุเบกขาเป็นกลางเฉยๆ ปีติและฉันทะ อันมีลักษณะยินดีพอใจจึงเข้าร่วมประกอบไม่ได้

โดย ศาลาธรรม [24 ส.ค. 2558 , 12:45:55 น.] ( IP = 1.20.245.104 : : ) เก็บกระทู้นี้ไว้ใน Bookmarkส่งกระทู้นี้ให้เพื่อนของคุณ


  สลักธรรม 1

๒. ถ้าเป็นอกุศลจิต ๑๒ เจตสิกเข้าร่วมประกอบตามลำดับ ดังนี้

(๑) สัพพจิตสาธารณเจตสิก ๗

(๒) ปกิณณกเจตสิก ๖ (อาจเข้าประกอบไม่หมดตามสภาวะ)

(๓) โมจตุกะ ๔

(๔) ตรงนี้ต้องแยกอกุศลจิตออกว่าเป็นโลภะ โทสะ หรือโมหะ

ถ้าเป็นโลภมูลจิต โลติกะ ๓ พวกโลภะก็เข้าประกอบตามสภาวะ

ถ้าเป็นโทสมูลจิต โทจตุกะ ๓ พวกโทสะก็เข้าประกอบตามสภาวะ

ถ้าเป็นวิจิกิจฉาโมหมูลจิต วิจิกิจฉาเจตสิกพวกโมหะก็เข้าประกอบ

ถ้าเป็นอุทธัจจโมหมูลจิต โมจตุกะ ๔ พวกโมหะก็เข้าประกอบ

และถ้าจิตใดเป็นสสังขาริกที่ต้องมีการชักจูง ถีทุกะ ๒ ก็ต้องประกอบด้วย

โดย ศาลาธรรม [24 ส.ค. 2558 , 12:46:30 น.] ( IP = 1.20.245.104 : : )


  สลักธรรม 2


๓. แต่ถ้าเป็นโสภณะ (กุศล) จิต ๕๙ เจตสิกย่อมเข้าประกอบตามลำดับดังนี้

(๑) สัพพจิตตสาธารณเจตสิก ๗

(๒) ปกิณณกเจตสิก ๖ (ตามสมควรกับสภาวะ)

(๓) โสภณสาธารณเจตสิก ๑๙

(๔) ถ้าจิตมหากุศลนั้นเป็นขณะงดเว้น ไม่พูดปด สัมมาวาจา (วิรตี) เจตสิกเข้าประกอบ

ถ้างดเว้นไม่ฆ่าสัตว์เป็นต้น สัมมากัมมันตะ (วิรตี) เจตสิกเข้าประกอบ

หรือมหากุศลจิตนั้นสงสารที่เห็นสัตว์ตกอยู่ในทุกข์กรุณา (อัปปมัญญา) เจตสิกก็เข้าประกอบ

หรือมหากุศลจิต ในขณะนั้นพิจารณา เห็น อนิจฺจํ ทุกฺขํ อนตฺตา ปัญญาเจตสิกก็เข้าประกอบ เป็นต้น

การจะเข้าใจสภาวะของจิตโดยถูกต้อง จำต้องอาศัยเจตสิกเป็นองค์ธรรมด้วยเสมอไป เจตสิกจึงมีสาระสำคัญที่ต้องศึกษา

โดย ศาลาธรรม [24 ส.ค. 2558 , 12:46:59 น.] ( IP = 1.20.245.104 : : )


  สลักธรรม 3


ตัวอย่างที่เจตสิกเข้าประกอบจิตในกามาวจรภูมิ


อเหตุกจิต ๑๘ ดวง คือ

ทวิปัญจวิญญาณจิต ๑๐ ดวง มีเจตสิกเข้าประกอบได้รวม ๗ คือ สัพพจิตตสาธารณะ ๗

สัมปฏิจฉันนจิต ๒ ดวง มีเจตสิกเข้าประกอบได้รวม ๑๐ คือ อัญญะ ๑๐ (เว้น วิริยะ ปิติ ฉันทะ)

สันติรณจิต-อุเบกขา ๒ ดวง มีเจตสิกเข้าประกอบได้รวม ๑๐ คือ อัญญะ ๑๐ (เว้นวิริยะ ปิติ ฉันทะ)

ปัญจทวาราวัชชนจิต ๑ ดวง มีเจตสิกเข้าประกอบได้รวม ๑๐ คือ อัญญะ ๑๐ (เว้นวิริยะ ปิติ ฉันทะ)

สันติรณจิต-โสมมนัส ๑ ดวง มีเจตสิกเข้าประกอบได้รวม ๑๑ คือ อัญญะ ๑๑ (เว้นวิริยะ ฉันทะ)

มโนทวาราวัชชนจิต ๑ ดวง มีเจตสิกเข้าประกอบได้รวม ๑๑ คือ อัญญะ ๑๑ (เว้นปิติ ฉันทะ)

หสิตุปปาทจิต ๑ ดวง มีเจตสิกเข้าประกอบได้รวม ๑๒ คือ อัญญะ ๑๒ (เว้นฉันทะ)


หมายเหตุ อัญญะ ๑๐ (เว้นวิริยะ ปีติ ฉันทะ)

อัญญสมานาเจตสิก ๑๓ นับที่เข้าประกอบจิตเพียง ๑๐ ส่วนวิริยะ ปิติ และฉันทะนั้นไม่เข้าประกอบ

โดย ศาลาธรรม [24 ส.ค. 2558 , 12:47:25 น.] ( IP = 1.20.245.104 : : )


  สลักธรรม 4


อกุศลจิต ๑๒ ดวง คือ

โลภมูลจิต ๘ ดวง

โลภมูลจิต ดวงที่ ๑ มีเจตสิกเข้าประกอบได้รวม ๑๙ คือ อัญญะ ๑๓ โมจตุกะ ๔ โลภะ ๑ ทิฏฐิ ๑

โลภมูลจิต ดวงที่ ๒ มีเจตสิกเข้าประกอบได้รวม ๒๑ คืออัญญะ ๑๓ โมจตุกะ ๔ โลภะ ๑ ทิฏฐิ ๑ ถีทุกะ ๒

โลภมูลจิต ดวงที่ ๓ มีเจตสิกเข้าประกอบได้ รวม ๑๙ คือ อัญญะ ๑๓ โมจตุกะ ๔ โลภะ ๑ มานะ ๑

โลภมูลจิต ดวงที่ ๔ มีเจตสิกเข้าประกอบได้ รวม ๒๑ คือ อัญญะ ๑๓ โมจตุกะ ๔ โลภะ ๑ มานะ ๑ ถีทุกะ ๒

โลภมูลจิต ดวงที่ ๕ มีเจตสิกเข้าประกอบได้ รวม ๑๘ คือ อัญญะ ๑๒ (เว้นปิติ) โมจตุกะ ๔ โลภะ ๑ ทิฏฐิ ๑

โลภมูลจิต ดวงที่ ๖ มีเจตสิกเข้าประกอบได้ รวม ๒๐ คือ อัญญะ๑๒(เว้นปิติ) โมจตุกะ ๔ โลภะ ๑ ทิฏฐิ ๑ ถีทุกะ ๒

โลภมูลจิต ดวงที่ ๗ มีเจตสิกเข้าประกอบได้ รวม ๑๘ คือ อัญญะ ๑๒ (เว้นปิติ) โมจตุกะ ๔ โลภะ ๑ มานะ ๑

โลภมูลจิต ดวงที่ ๘ มีเจตสิกเข้าประกอบได้ รวม ๒๐ คือ อัญญะ ๑๒ (เว้นปิติ) โมจตุกะ ๔ โลภะ ๑ มานะ ๑ ถีทุกะ ๒


โทสมูลจิต ๒ ดวง

โทสมูลจิต ดวงที่ ๑ มีเจตสิกเข้าประกอบได้ รวม ๑๗ – ๑๘ คือ อัญญะ ๑๒(เว้นปิติ) โมจตุกะ ๔ โทจตุกะ ๑-๒

โทสมูลจิต ดวงที่ ๒ มีเจตสิกเข้าประกอบได้ รวม ๑๙ – ๒๐ คือ อัญญะ ๑๒ (เว้นปิติ) โมจตุกะ ๔ โทจตุกะ ๑-๒ ถีทุกะ ๒


โมหมูลจิต ๒ ดวง

โมหมูลจิต ดวงที่ ๑ มีเจตสิกเข้าประกอบได้ รวม ๑๖ คือ อัญญะ ๑๑ (เว้นอธิโมกข์ ปิติ ฉันทะ) โมจตุกะ ๔ วิจิกิจฉา ๑

โมหมูลจิต ดวงที่ ๒ มีเจตสิกเข้าประกอบได้ รวม ๑๕ คือ อัญญะ ๑๑(เว้นปิติ ฉันทะ) โมจตุกะ ๔


หมายเหตุโมจตุกะ ๔ คือ โมหะ อหิริกะ อโนตตัปปะ และ อุทธัจจะ

ถีทุกะ ๒ คือ ถีนะ และ มิทธะ

โทจตุกะ ๔ คือ โทสะ อิสสา มัฉริยะ และ กุกกุจจะ

อิสสา มัจฉริยะ และกุกกุจจะนี้ประกอบในโทสมูลจิตได้ทั้งหมด แต่ในขณะที่เข้าประกอบนั้น ประกอบไม่พร้อมกัน ส่วนโทสเจตสิกประกอบแน่นอน

โดย ศาลาธรรม [24 ส.ค. 2558 , 12:48:46 น.] ( IP = 1.20.245.104 : : )


  สลักธรรม 5


มหากุศลจิต ๘

มหากุศลจิตดวงที่ ๑ – ๒ มีเจตสิกเข้าประกอบได้ รวม ๓๘ คือ อัญญะ ๑๓ โสภณ ๒๕

มหากุศลจิตดวงที่ ๒ – ๔ มีเจตสิกเข้าประกอบได้ รวม ๓๗ คือ อัญญะ ๑๓ โสภณ ๒๔ (เว้นปัญญา)

มหากุศลจิตดวงที่ ๕ – ๖ มีเจตสิกเข้าประกอบได้ รวม ๓๗ คือ อัญญะ ๑๒ (เว้นปิติ) โสภณ ๒๕

มหากุศลจิต ดวงที่ ๗ – ๘ มีเจตสิกเข้าประกอบได้ รวม ๓๖ คือ อัญญะ ๑๒ (เว้นปิติ) โสภณ ๒๔

หมายเหตุ ในมหากุศลจิตนี้ วิรตี ๓ และอัปปมัญญา ๒ เรียกว่า อนิยตะ ๕ รวมอยู่ในโสภณเจตสิก ๕ อาจเข้าประกอบได้เป็นครั้งคราว ไม่เสมอไป

โดย ศาลาธรรม [24 ส.ค. 2558 , 12:49:30 น.] ( IP = 1.20.245.104 : : )


  สลักธรรม 6


มหาวิบากกุศลจิต ๘

มหาวิบากกุศลจิตดวงที่ ๑ – ๒ มีเจตสิกเข้าประกอบได้ รวม ๓๓ คือ อัญญะ ๑๓ โสภณสาธารณะ ๑๙ ปัญญา ๑

มหาวิบากกุศลจิตดวงที่ ๓ – ๔ มีเจตสิกเข้าประกอบได้ รวม ๓๒ คือ อัญญะ ๑๓ โสภณสาธารณะ ๑๙

มหาวิบากกุศลจิตดวงที่ ๕ – ๖ มีเจตสิกเข้าประกอบได้ รวม ๓๒ คือ อัญญะ ๑๒ (เว้นปิติ)โสภณสาธารณะ ๑๙ ปัญญา ๑

มหาวิบากกุศลจิตดวงที่ ๗ – ๘ มีเจตสิกเข้าประกอบได้ รวม ๓๑ คือ อัญญะ ๑๒ (เว้นปิติ) โสภณสาธารณะ ๑๙

หมายเหตุ โสภณเจตสิกมี ๒๕ แต่มี ๑๙ เท่านั้นที่เข้าประกอบกับจิตที่เป็นโสภณจิตทุกดวง เรียกว่าโสภณสาธารณะ ๑๙ ส่วนอนิยตะ ๕ ไม่เข้าประกอบในมหาวิบากจิตเลย

โดย ศาลาธรรม [24 ส.ค. 2558 , 12:49:57 น.] ( IP = 1.20.245.104 : : )


  สลักธรรม 7


มหากิริยาจิต ๘

มหากิริยาจิตดวงที่ ๑ – ๒ มีเจตสิกเข้าประกอบได้ รวม ๓๕ คือ อัญญะ ๑๓ โสภณสาธารณะ ๑๙ อัปปะ๒ ปัญญา ๑ รวม ๓๕

มหากิริยาจิตดวงที่ ๓ – ๔ มีเจตสิกเข้าประกอบได้ รวม ๓๕ คือ อัญญะ ๑๓ โสภณสาธารณะ ๑๙ อัปปะ ๒ รวม ๓๕

มหากิริยาจิตดวงที่ ๕ – ๖มีเจตสิกเข้าประกอบได้ รวม ๓๔ คือ อัญญะ ๑๒ (เว้นปิติ)โสภณสาธารณะ ๑๙ อัปปะ ๒ ปัญญา ๑

มหากิริยาจิตดวงที่ ๗ – ๘มีเจตสิกเข้าประกอบได้ รวม ๓๓ คือ อัญญะ ๑๒ (เว้นปิติ) โสภณสาธารณะ ๑๙ อัปปะ ๒

หมายเหตุ อัปปะ ๒ คือ อัปปมัญญาเจตสิก ได้แก่ กรุณา และมุทิตา ในมหากิริยาจิต อาจมีเข้าประกอบบางครั้งคราวไม่เสมอไป.

โดย ศาลาธรรม [24 ส.ค. 2558 , 12:50:20 น.] ( IP = 1.20.245.104 : : )


  สลักธรรม 8


อนันตริยกรรม ๕


๑.มาตุฆาต ฆ่ามารดา

๒.ปิตุฆาต ฆ่าบิดา

๓.อรหันตฆาต ฆ่าพระอรหันต์

๔.โลหิตุปบาท ทำร้ายพระพุทธเจ้าจนถึงพระโลหิตให้ห้อขึ้นไป

๕.สังฆเภท ยังสงฆ์ให้แตกจากกัน

กรรม ๕ อย่างนี้ เป็นบาปอันหนักที่สุดห้ามสวรรค์ ห้ามนิพพาน




ขอนุโมทนากับคุณนวลพรรณ รามวณิช ผู้บันทึกข้อมูล

โดย ศาลาธรรม [24 ส.ค. 2558 , 12:50:40 น.] ( IP = 1.20.245.104 : : )

ขอเชิญแสดงความคิดเห็น
จาก : *
Code :
กรุณากรอก Code ตัวเลขด้านบน *
อีเมล์ : หากไม่ต้องการให้เว้นว่าง
รูปภาพ : ไม่เกิน 150KB
รายละเอียด :
Icon Toy
Special command

* *
กรุณาคลิ๊ก Post message เพียงครั้งเดียว.... 

คำเตือน
  • การแอบอ้างใช้ชื่อบุคคลซึ่งอาจทำให้บุคคลนั้นเกิดความเสียหาย อาจถูกดำเนินคดีทางกฏหมายได้
  • การโพสรูปภาพที่ไม่เหมาะสม หรือ ไม่ได้รับอนุญาตจากเจ้าของภาพ อาจถูกดำเนินคดีทางกฏหมายได้
  • หากพบเห็นรูปภาพหรือกระทู้ที่ไม่เหมาะสมสามารถเมล์เข้ามาได้ที่ freewebboard@thaimisc.com โดยระบุ subject "กระทู้ไม่เหมาะสม" พร้อมทั้งระบุ ADDRESS ของเว็บบอร์ด

ผู้ช่วยเหลือ-แหล่งข้อมูล

[ คีตธรรม ] [ ตารางสี ] [ ค้นหาเพลง ]

ลานภาพ

อบรมวิปัสสนา

ค้นหา

ค้นหา-GooGle

สร้างสรรค์โดย a2.gif (164 bytes) http://www.abhidhamonline.org