ทบทวนพระอภิธรรมมัตถสังคหะ เรื่องจิต (ตอนที่ ๑)

พี่ดา

ทบทวนพระอภิธรรมมัตถสังคหะ เรื่องจิต (ตอนที่ ๑)

จิต เป็นธรรมชาติที่รู้อารมณ์  

จิตมีมากมายหลากหลายประเภทซึ่งล้วนเกิดขึ้นจากการปรุงแต่งของธรรมชาติอีกชนิดหนึ่งที่เรียกว่า เจตสิก  

การจะศึกษาเรียนรู้ทำความเข้าใจเรื่องจิตซึ่งมีมากมายถึง ๘๙ ประเภท (ดวง)โดยย่อ หรือ ๑๒๑ ดวงโดยพิสดาร

จำเป็นต้องอาศัยผังจิตช่วย   ซึ่งด้วยความปรีชาญาณของท่านพระครูศรีโชติญาณ  อดีตเจ้าอาวาสวัดศรีประวัติได้คิดรูปแบบของผังจิตที่ง่ายต่อการศึกษาและจดจำ ด้วยการใช้เวทนามาแทนจิตแต่ละดวง

เพราะจิตแต่ละดวงที่เกิดขึ้นย่อมต้องประกอบด้วยเวทนา  

ซึ่งเป็นธรรมชาติที่เสวยอารมณ์ และจะเกิดขึ้นประกอบกับจิตเสมอ

พี่ดา

เวทนามี๕ อย่างคือ

๑.สุขเวทนา         รู้สึกสุขทางกาย     

๒.ทุกขเวทนา       รู้สึกทุกข์ทางกาย   

๓.โสมนัสเวทนา    รู้สึกสุขทางใจ   

๔.โทมนัสเวทนา    รู้สึกทุกข์ทางใจ    

๕.อุเบกขาเวทนา   รู้สึกเฉยๆทางใจ  

พี่ดา

ผังจิต ๘๙ โดยย่อ หรือ ๑๒๑ โดยพิสดาร ซึ่งใช้ประกอบการศึกษาเล่าเรียนค่ะ

พี่ดา

พี่ดา

* เพราะจิตมีสภาพที่เป็นไตรลักษณ์ จิตจึงมีการเกิดดับรวดเร็วมาก และเกิดสืบต่อกันไม่ขาดสาย
* การจะเข้าใจสภาวะลักษณะอันแท้จริงของจิตได้นั้น ต้องพิจารณาจากลักษณะพิเศษเฉพาะประจำตัวของจิต นั่นก็คือวิเสสลักษณะ ซึ่งมี ๔ ประการ คือ

๑. ลักษณะ ได้แก่ สภาพประจำตัวเฉพาะ  
     จิตมีการรู้อารมณ์เป็นลักษณะ คือจิตแค่รู้อย่างเดียวเท่านั้น

๒. รสะ ได้แก่ กิจ/หน้าที่การงาน  
     จิตมีการเป็นประธานในธรรมทั้งปวง ซึ่งหมายถึงจิตเป็นประธานในสัมปยุตตธรรมคือเจตสิกที่ประกอบร่วมด้วย จิตน้อมไปสู่อารมณ์ใด เจตสิกที่ประกอบก็น้องไปสู่อารมณ์นั้นๆด้วย

๓. ปัจจุปัฏฐาน ได้แก่ผลปรากฏที่เกิดขึ้นจากหน้าที่
     จิตมีการเกิดขึ้นสืบเนื่องกันไม่ขาดสาย  เช่น จิตมีการเห็น การได้ยินเป็นอาการปรากฏ

๔. ปทัฏฐาน ได้แก่ เหตุใกล้ที่ให้ธรรมนั้นปรากฏขึ้น
    จิตมีนามรูปเป็นเหตุใกล้ให้เกิด
    นามในที่นี้หมายถึงเจตสิกที่ประกอบกับจิตนั้น
    ส่วนรูปหมายถึงกรรมชรูปที่เป็นที่อาศัยของจิตนั้น

หมายเหตุ     ** เหตุให้จิตเกิดมีทั้งเหตุไกลและเหตุใกล้
    - เหตุไกล หมายถึง อารมณ์และ อดีตกรรม
    - เหตุใกล้ หมายถึง เจตสิกและวัตถุที่อาศัย (กรรมชรูป)

    ** วิเสสลักษณะมี ๔ ข้อ มีลักษณะเป็นข้อแรก จึงมักเรียกว่า "ลักขณาทิจตุกะ" มาจาก ลักษณะ + อาทิ + จตุกะ   
          อาทิ แปลว่า เป็นต้น   จตุกะแปลว่า ๔
          ลักขณาทิจตุกะ จึงหมายความว่า ในลักษณะพิเศษเฉพาะตัว ๔ ประการนี้มีลักษณะเป็นต้น

(โปรดติดตามตอนต่อไปนะคะ)