วิปัสสนากรรมฐาน ตอน ๔

เทพธรรม

ปรมัตถธรรม ๔

สภาวธรรมที่ทำให้สัตว์ทั้งหลายท่องเที่ยวอยู่ในวัฏสงสาร ซึ่งเต็มไปด้วยความทุกข์ไม่รู้จักสิ้น และสภาวธรรมที่ทำให้สัตว์ทั้งหลายพ้นจากวัฏฏสงสารคือความสิ้นทุกข์ไม่มีส่วนเหลือ รวมธรรมทั้งที่เป็นสังขตธรรม และอสังขตธรรม สภาวธรรมนั้น ได้แก่พระปรมัตถธรรม ๔ ประการ คือ ธรรมที่มีเนื้อความที่เป็นประโยชน์อย่างยิ่ง คือ :-


๑.        จิต ๘๙ ดวง อย่างพิสดารมี ๑๒๑ ดวง
๒.        เจตสิก ๕๒ ดวง
๓.        รูป ๒๘ ดวง
๔.        นิพพาน ๑

คำว่า จิต หมายถึงสภาพที่รู้อารมณ์เป็นลักษณะ มีภาษาบาลีรับรองว่า อารมฺมณวิชานนลกฺขณํ มีการนำรูปนามมาเป็นกิจมีบาลีว่า ปุพฺพงฺคมรสํ มีการเชื่อมต่อเป็นผล ภาษาบาลีว่า สนฺทหนปจฺจุปฏฐานํ มีนามรูปเป็นเหตุใกล้ ภาษาบาลี

๑.        เอกุปฺปาท        เกิดพร้อมกับจิต
๒.        เอกนิโรธ        ดับพร้อมกับจิต
๓.        เอกาลมฺพณ        มีอารมณ์อันเดียวกันกับจิต
๔.        เอกวตฺถก        อาศัยวัตถุอันเดียวกันกับจิต

เทพธรรม

คำว่า รูป คือสภาพที่แตกดับเป็นลักษณะ ภาษาบาลีว่า รูปฺปนลกฺจขณํ


คำว่า นิพพาน คือธรรมชาติที่พ้นจากกองทุกข์ทั้งมวล ดับทั้งกิเลสและเบ็ญจขันธ์ มีสันติสุขเป็นลักษณะ ภาษาบาลีว่า สนฺติลกฺขณํ


จิตปรมัตถธรรม ๘๙ ดวง แบ่งออกเป็น ๔ ประเภท คือ :-

๑.        กามาวจรจิต จิตที่เป็นไปในกามภูมิ มี ๕๔ ดวง
๒.        รูปาวจรจิต มี ๑๕ ดวง
๓.อรูปาวจรจิต มี ๑๒ ดวง
๔.        โลกุตตรจิต มี ๘ ดวง

คำว่า รูป คือสภาพที่แตกดับเป็นลักษณะ ภาษาบาลีว่า รุปฺปนลกฺขณํ

คำว่า นิพพาน คือธรรมชาติที่พ้นจากกองทุกข์ทั้งมวล ดับทั้งกิเลสและเบ็ญจขันธ์ มีสันติสุขเป็นลักษณะ        ภาษาบาลี สนฺติลกฺขณํ

เทพธรรม

กามาวจรจิต ๕๔ ดวง คือ :-

อกุศลจิต ๑๒ ดวง
อเหตุกจิต        ๑๘ ดวง
กามาวจรโสภณจิต        ๒๔ ดวง

อกุศลจิต คือ จิตที่ไม่ใช่กุศล เป็นจิตบาป แบ่งออกเป็น ๓ ประเภท คือ :-

๑.        โลภมูลจิต มี ๘ ดวง
๒.        โทสมูลจิตมี ๒ ดวง
๓.        โมหมูลจิต มี ๒ ดวง

เทพธรรม

โลภมูลจิต คือ จิตที่มีความอยากได้เป็นมูลฐาน ๘ ดวง มีชื่อดังต่อไปนี้


ดวงที่ ๑ ชื่อว่า โสมนสฺสสหคตํ ทิฏฺฐิคตสมฺปยุตฺตํ อสงฺขาริกเมกํ
ภาษาไทยว่า จิตโลภที่เกิดพร้อมด้วยความดีใจ ประกอบด้วยความเห็นผิด โดยไม่มีการชักนำ ๑ ดวง

ดวงที่ ๒ ชื่อว่า โสมนสฺสสหคตํ ทิฏฺฐิคตสมฺปยุตฺตํ สสงฺขาริกเมกํ
ภาษาไทยว่า จิตโลภที่เกิดพร้อมกับความดีใจ ประกอบด้วยความเห็นผิด โดยมีการชักนำ ๑ ดวง

ดวงที่ ๓ ชื่อว่า โสมนสฺสสหคตํ ทิฏฐิคตวิปฺปยุตฺตํ อสงฺขาริกเมกํ
ภาษาไทยว่า จิตโลภที่เกิดพร้อมด้วยความดีใจ ไม่ประกอบด้วยความเห็นผิดโดยไม่มีการชักนำ ๑ ดวง

ดวงที่ ๔ ชื่อว่า โสมนสฺสสหคตํ ทิฏฺฐิคตวิปฺปยุตฺตํ สสงฺขาริกเมกํ
ภาษาไทยว่า จิตโลภที่เกิดพร้อมด้วยความดีใจ ไม่ประกอบด้วยความเห็นผิด โดยมีการชักนำ ๑ ดวง

ดวงที่ ๕ ชื่อว่า อุเปกฺขาสหคตํ ทิฏฺฐิคตสมฺปยุตฺตํ อสงฺขาริกเมกํ
ภาษาไทยว่า จิตโลภที่เกิดพร้อมด้วยความเฉยๆ ประกอบด้วยความเห็นผิด โดยไม่มีการชักนำ ๑ ดวง

ดวงที่ ๖ ชื่อว่า อุเปกฺขาสหคตํ ทิฏฐิคตสมฺปยุตฺตํ สสงฺขาริกเมกํ
ภาษาไทยว่า จิตโลภที่เกิดพร้อมด้วยความเฉยๆ ประกอบด้วยความเห็นผิด โดยมีการชักนำ ๑ ดวง

ดวงที่ ๗ ชื่อว่า อุเปกฺขาสหคตํ ทิฏฐิคตวิปปยุตฺตํ อสงฺขาริกเมกํ
ภาษาไทยว่า จิตโลภที่เกิดพร้อมด้วยความเฉยๆ ไม่ประกอบด้วยความเห็นผิด โดยไม่มีการชักนำ ๑ ดวง

ดวงที่ ๘ ชื่อว่า อุเปกฺขาสหคตํ ทิฏฺฐิคตวิปฺปยุตฺตํ สสงฺขาริกเมกํ
ภาษาไทยว่า จิตโลภที่เกิดพร้อมด้วยความเฉยๆ ไม่ประกอบด้วยความเห็นผิด เคยมีการชักนำ ๑ ดวง

เทพธรรม

โทสมูลจิต คือ จิตที่มีความโกรธเป็นมูลฐาน ๒ ดวง มีชื่อดังต่อไปนี้


ดวงที่ ๑ ชื่อว่า โทมนสฺสสหคตํ ปฏิฆสมฺปยุตฺตํ อสงฺขาริกเมกํ
ภาษาไทย จิตโกรธที่เกิดพร้อมด้วยความเสียใจประกอบด้วยความโกรธ โดยไม่มีการชักนำ ๑ ดวง

ดวงที่ ๒ ชื่อว่า โทมนสฺสสหคตํ ปฏิฆสมฺปยุตฺตํ สสงฺขาริกเมกํ
ภาษาไทยว่า จิตโกรธที่เกิดพร้อมด้วยความเสียใจ ประกอบด้วยความโกรธโดยมีการชักนำ ๑ ดวง

เทพธรรม

โมหมูลจิต คือ จิตที่มีความหลง ความเผลอ เป็นมูลฐาน ๒ ดวง มีชื่อดังต่อไปนี้


ดวงที่ ๑ ชื่อว่า อุเปกฺขาสหคตํ วิจิกิจฺฉาสมฺปยุตฺตเมกํ
ภาษาไทยว่า จิตหลงที่เกิดพร้อมด้วยความเฉยๆ ประกอบด้วยความสงสัย ๑ ดวง


ดวงที่ ๒ ชื่อว่า อุเปกฺขาสหคตํ อุทฺธจฺจสมฺปยุตฺตเมกํ
ภาษาไทยว่า จิตหลงที่เกิดพร้อมด้วยความเฉยๆ ประกอบด้วยความฟุ้งซ่าน ๑ ดวง

โปรดติดตามตอนต่อไปนะครับ