รำลึกพระคุณท่านอาจารย์บุญมี

ศาลาธรรม

ความกรุณา
โดย ท่านอาจารย์บุญมี เมธางกูร

มีคำถามว่า เมื่อยังไม่ได้เรียนธรรมะนั้น จะทำอะไรก็ทำได้ตามสบาย จะเดินไปทางไหนก็ไม่ต้องเป็นห่วงว่าจะเหยียบสัตว์ตาย บาปคงจะไม่เกิด เพราะไม่ได้ตั้งใจจะทำให้สัตว์ตาย แต่พอได้เรียนธรรมะแล้ว ก็ให้เกิดความยุ่งยากลำบากขึ้น เพราะเดินในที่บางแห่งกลัวว่าจะไปเหยียบเอาสัตว์ตัวเล็กๆ เข้า แม้เข้าห้องน้ำพบมดหลายตัว ก็ต้องลำบากไล่มันกว่าจะออกไปได้เพราะบางทีมันก็ดื้อ เมื่อความลำบากยุ่งยากใจเกิดขึ้นเช่นนี้ ไม่เป็นอกุศลดอกหรือ ถ้าเช่นนั้นไม่เรียนธรรมะเสียเลยจะไม่ดีหรือ?

ขอตอบว่า ผมก็เห็นจริงตามที่ได้บอกมาในเรื่องความลำบากที่จะต้องเกิดขึ้นบ้างเมื่อได้เรียนธรรมะไปแล้ว เพราะจะต้องมีความสังวรณ์ระวังผิดกว่าเมื่อตอนไม่ได้เรียน

ความจริงที่เห็นได้ง่ายๆ จากการที่ไม่เข้าใจสภาวธรรมก็คือ เดินไปไหนไม่ต้องมีความระวังว่าจะไปเหยียบสัตว์ตาย เข้าห้องน้ำบางทีก็ไม่ได้สังเกตว่ามีมดอยู่บ้างหรือเปล่า เสร็จธุระแล้วก็ออกมา ดังนั้น บาปที่เกิดจากการไปเหยียบสัตว์หรือจากการเดินการเข้าห้องน้ำก็ไม่มี เพราะไม่ทราบด้วยซ้ำว่าจะมีสัตว์อะไรบ้างหรือเปล่า เจตนาจะฆ่าสัตว์จึงมิได้เกิดขึ้น แต่อย่างไรก็ดี ท่านนักศึกษาพิจารณาดูให้ดีก็จะเห็นว่า เราไม่ได้เกิดบาปก็จริง แต่เราก็ไม่เกิดบุญด้วยเหมือนกัน

ส่วนผู้ที่เรียนธรรมะต้องได้รับความลำบากใจขึ้นบ้าง แต่ก็ได้บุญอยู่เสมอ ส่วนอกุศลนั้น ถ้าจะนับก็เป็นอกุศลจิต แต่เป็นอกุศลเล็กน้อย และเล็กน้อยมาก เพราะว่าอกุศลนี้เป็นปัจจัยให้เกิดกุศล

กุศลผลบุญบางชนิด ถ้าบาปไม่เกิดเสียก่อนแล้ว บุญที่ว่านั้นก็จะเกิดขึ้นมาไม่ได้ เพราะบุญชนิดนี้ต้องอาศัยบาปเป็นปัจจัย คืออาศัยบาปมาเป็นตัวสนับสนุนให้บุญเกิด ด้วยเหตุนี้เอง พระสัมมาสัมพุทธเจ้าจึงได้สอนให้กระทำให้มากให้กระทำอยู่เสมอ ผู้หลักผู้ใหญ่ก็สอนกันอยู่ทั่วไป นั่นก็คือความกรุณา

ศาลาธรรม

ความกรุณาคืออะไร? ความกรุณาก็ได้แก่ความสงสารสัตว์ที่ตกทุกข์ได้ยากหรือลำบากต่างๆ แล้วมีจิตคิดช่วยเหลือให้พ้นไปจากความทุกข์ยากลำบากนั้น แต่ความกรุณาจะเกิดขึ้นมาได้ก็ด้วยอาศัยหลัก ๓ ประการ คือ ๑. ต้องมีสัตว์อยู่เฉพาะหน้า ๒. สัตว์นั้นต้องมีความทุกข์ ๓. บาปหรืออกุศลจะต้องเกิดขึ้นมาก่อน

ความกรุณาที่จะเกิดขึ้นมาได้นั้นจะต้องอาศัยหลักทั้ง ๓ ประการดังกล่าว จะขาดไปเสียประการใดประการหนึ่งไม่ได้เลยเป็นอันขาด เพราะถ้าขาดไปเสียแล้ว จิตที่เกิดขึ้นมานั้นจะเรียกว่าเป็นความกรุณาไม่ได้ และกุศลจิตจากความกรุณาก็ไม่เกิดด้วยเหมือนกัน แต่เหตุไฉนเล่า จึงได้กำหนดกฏเกณฑ์เอาไว้เช่นนี้ ขอให้ลองพิจารณาดูให้ดี

๑. ที่ว่าต้องมีสัตว์มาอยู่เฉพาะหน้า หมายความว่า กุศลทั้งหลายเกิดขึ้นมาได้โดยไม่ต้องมีสัตว์มาอยู่เฉพาะหน้าเลย เช่นการระลึกถึงกุศลที่ได้ทำไปแล้ว เช่นไปทอดกฐินหรือการไปฟังธรรมะ รักษาศีลหรือปฏิบัติวิปัสสนา เหล่านี้เป็นต้น มิได้มีสัตว์อะไรมาอยู่ต่อหน้าเลย กุศลก็เกิดได้

สำหรับความกรุณานั้นจะต้องมีสัตว์อยู่เฉพาะหน้า เช่น เป็นคนหรือเป็นสัตว์เดรัจฉานก็ตาม แต่ที่ว่าอยู่เฉพาะหน้านั้น มิได้หมายความว่า จะต้องมีสัตว์มาอยู่ต่อหน้าต่อตาจริงๆ ตามถ้อยคำ (เช่นตาเห็น) ก็ได้ อาจได้ยินเสียงสัตว์ร้องครวญครางด้วยความเจ็บปวด หรือระลึกถึงสัตว์ที่กำลังตกทุกข์ได้ยากต่างๆ เกิดจากความคิด ก็เป็นต่อหน้าได้เหมือนกัน

๒. ต้องเป็นสัตว์ที่มีความทุกข์ ข้อนี้หมายความว่า ถ้าสัตว์นั้นไม่มีทุกข์แล้ว ความกรุณาจะเกิดขึ้นมาไม่ได้เลย เช่นเห็นคนนั่งรถยนต์เก๋งส่วนตัวราคาแพงมาหา หรือเห็นสัตว์เช่นสุนัขที่อ้วนท้วนสมบูรณ์ ขนปุกปุยน่ารักเดินมา เราก็จะเกิดความกรุณาไม่ได้แน่ ไม่เหมือนกับคนง่อยเปลี้ยเสียขา หรือสุนัขที่หิวโหยอดโซเดินเข้ามาหา เราก็จะเกิดความสงสารอยากจะช่วยเหลือบรรเทาทุกข์ให้

ด้วยเหตุดังนี้เอง ท่านนักศึกษาสังเกตดูให้ดีก็จะเห็นว่า ขอทานที่ร้องขออยู่นั้นจะพยายามเอาส่วนที่พิกลพิการของตนออกมาอวด เขาจะพยายามแสดงถึงความทุกข์ยากลำบาก หรือร้องขอสตางค์ด้วยเสียงละห้อยให้น่าสงสาร ยิ่งทำให้น่าสงสารได้เท่าใดก็จะได้สตางค์มากเท่านั้น เพราะผู้ได้พบเห็นเกิดความกรุณาด้วยสัตว์ที่มีทุกข์มาอยู่ต่อหน้า แต่ถ้าขอทานคนใดแต่งตัวโก้ และไม่แสดงให้เห็นทุกข์แล้ว ขอทานคนนั้นก็จะหาอาชีพทางขอทานไม่ได้แล้วจะต้องอดตาย

ศาลาธรรม

๓. บาปหรืออกุศลต้องเกิดเสียก่อน ความกรุณาจึงจะเกิดได้ ในข้อนี้ผมขออธิบายโดยตั้งคำถามกับท่านนักศึกษาสักหน่อยว่า เมื่อท่านได้พบคนที่กำลังมีทุกข์แสนสาหัส หรือท่านได้พบสัตว์ที่อดอยากหิวโหยทรมาน ใจของท่านรู้สึกอย่างไร ท่านจะยิ้มแย้มแจ่มใสได้หรือ จิตใจของท่านไม่เศร้าหมองดอกหรือ และเมื่อใจเศร้าหมองแล้ว ไม่เป็นบาปอกุศลหรืออย่างไร แต่ยิ่งเศร้าหมองมาก ความกรุณาก็จะเกิดมากเสียอีก

ดังนั้น ก็จะเห็นว่า ความกรุณาจะเกิด จิตใจจะต้องเศร้าหมองทุกข์ครั้งไป เพราะอกุศลเป็นปัจจัยให้ความกรุณาเกิดขึ้นมาได้ แต่อย่างไรก็ดี อกุศลที่เป็นปัจจัยดังกล่าวมานี้ เป็นอกุศลเบ็ดเตล็ดเล็กๆ น้อยๆ พระสัมมาสัมพุทธเจ้าทรงสรรเสริญผู้มีความกรุณา

ตามที่ผมได้บรรยายมานี้ ท่านทั้งหลายสงสัยจะลองดูก็ได้ หรือเดินไปตามที่ต่างๆ แล้วคอยสังเกตดูก็จะเห็นได้ไม่ยากอะไร แล้วก็จะทราบความจริงว่า อันความกรุณาจะมีขึ้นมาได้นั้น จะขาดหลักการที่ได้วางเอาไว้แม้แต่ข้อเดียวก็ไม่ได้

ดังนั้น ท่านที่ได้เรียนธรรมะแล้ว ได้เกิดความยุ่งยากลำบากใจบ้างนั้น ความยุ่งยากลำบากใจหรือความเศร้าหมองที่เกิดขึ้นมาก็เพราะความสงสารสัตว์ที่กำลังมีทุกข์จะตายเสียเปล่าๆ จึงได้ช่วยเอาไว้ หรือไม่กล้าเหยียบย่ำลงไป กุศลจิตจากความกรุณาจะเกิดขึ้น ยิ่งลำบากบ่อยๆ กุศลก็เกิดบ่อยๆ แต่ผู้ไม่ได้เล่าเรียนธรรมะจะเดินไปไหนหรือจะแวะเข้าห้องน้ำก็ไม่ได้สังเกตอะไร บาปอกุศลก็ไม่เกิดขึ้นเลย แต่บุญจากกรุณาก็มีขึ้นมาไม่ได้เหมือนกัน

ด้วยเหตุนี้ผมจึงขอให้ท่านทั้งหลายจงได้พิจารณาดูว่า ควรจะเรียนธรรมะหรือหาไม่ เพราะนอกจากจะได้กุศลจากความกรุณาเป็นประจำแล้ว ยังทำให้เบาสบายคลายจากความทุกข์ ได้ไปเกิดเป็นคนมีปัญญา สามารถพาชีวิตของตนให้พ้นจากขวากหนามได้ง่ายยิ่งขึ้น บัดนี้ ผมก็ได้แก้ปัญหาของท่านแล้ว การปฏิบัติอย่างไรก็เป็นหน้าที่ของท่านว่าจะเอาอย่างไหน แล้วก็เชิญปฏิบัติได้ตามอัธยาศัย

ศาลาธรรม

หากไม่มีความรู้ที่ครูสอน
คงต้องเป็นคนจรน่าสงสาร
ไร้เครื่องมือเลี้ยงชีพอย่างเชี่ยวชาญ
เป็นคนพาลโง่เขลาเฝ้ากะลา

ได้ต่อเติมแต่งบ้านจนโตใหญ่
เพราะมีครูใฝ่ใจให้ศึกษา
ลงเสาเอกเสกศิลป์มอบวิชา
นำไปแต่งพาราตามใจตน

ได้มีทรัพย์หล่อเลี้ยงลำเลียงสุข
เพราะมีครูช่วยปลุกสู้ขัดสน
สอนอาชีพที่รู้ให้ศิษย์ตน
นำไปค้นเติมต่อก่อผลงาน

ได้มั่นคงตรงนี้ที่ชีวิต
เพราะมีครูประสิทธิ์ประสาทสาร
เป็นที่พึ่งพรั่งพร้อมความชำนาญ
ช่วยคิดอ่านแก้ไขไม่ละเลย

ได้มีสุขเอิบอาบซาบซึ้งใจ
เพราะมีครูผู้ให้ไม่เพิกเฉย
สอนให้คิดเฉียบคมกว่าที่เคย
สอนให้มองเปิดเผยทุกแง่มุม

ได้มีบุญกุศลในชีวิต
เพราะมีครูช่วยริดกิเลสสุม
ใช้น้ำใจล้างคราบที่เคลือบคลุม
ใช้วาจาเกลาปุ่มที่กร้านใจ

ได้มีทางดำเนินชีวิตงาม
กายและใจมีความสุขผ่องใส
เพราะมีครูผู้เลิศวิชาชัย
คอยพร่างพรมน้ำใจให้ฉ่ำเย็น

ได้รู้ดีรู้ชั่วกลัวบาปหนา
เพราะมีครูนำพาและคอยเข็น
ให้ขึ้นภูสู่ธรรมนำบำเพ็ญ
มีชีวิตร่มเย็นได้แท้จริง

ก้มกราบครูผู้อุทิศชีวิตท่าน
มาสร้างสรรค์คุณวิเศษให้ทุกสิ่ง
ผู้เป็นกัลยาณมิตรที่พึ่งพิง
ชีวิตนี้สุขยิ่ง..เพราะมีครู

ศาลาธรรม