มูลนิธิอภิธรรมมูลนิธิ

Moonlanithi Vipassana
Meditation
OnlineStudy
thai    english
Article สำนักวิปัสสนา
อ้อมน้อย
กิจกรรม About Us

[ Home ] [ ลานถาม-ตอบปัญหาธรรมะ ] [ ลานกวีธรรม ] [ ลานคิด เล่า เขียน ] [ ลานกลิ่นดอกแก้ว ] [ ค้นหากระทู้ ] [ สมัครสมาชิก ] [ login เข้าระบบ ]


พระอภิธรรมสังเขป (๗)







พระอภิธรรมสังเขป และธรรมบางประการที่น่าสนใจ
โดย พระนิติเกษตรสุนทร


ตอนที่ (๖) อ่านที่นี่

รูปปรมัตถ์


รูป คำนี้โดยทั่วๆ ไปแล้วก็เข้าใจกันว่า ภาพที่ปรากฏแก่สายตาไม่ว่าจะเป็นสัตว์หรือวัตถุสิ่งของที่มองเห็นได้ จัดเป็นรูปทั้งนั้น แต่ในทางพระพุทธศาสนา “รูป” หมายถึงสภาวะที่ปรากฏเป็นอารมณ์ทางตา หู จมูก ลิ้น กาย และใจ เช่น สีที่เห็นเป็นอารมณ์ทางตา เสียงที่ได้ยินเป็นอารมณ์ทางหู กลิ่นเป็นอารมณ์ทางจมูก รสเป็นอารมณ์ทางลิ้น สัมผัสถูกต้องเป็นอารมณ์ทางกาย และรูปเช่นสุขุมที่คิดนึกเป็นอารมณ์ทางใจ ทั้งหมดนี้จัดเป็นรูปทั้งสิ้น เป็นปรากฏการณ์ที่ยืนให้รู้หรือน้อมจิตให้เข้าไปรู้ ไม่ได้หมายแต่เฉพาะรูป หรือภาพที่ปรากฏเป็นอารมณ์แก่จักขุปสาทแต่อย่างเดียวเท่านั้น

รูปสมุทเทสนัย

รูปมีสภาวะเป็นลักษณะสำคัญ คือ แตกทำลายตั้งคงทนอยู่ไม่ได้ ชื่อว่ารูปแล้วต้องมีการแตกสลายไปทั้งสิ้น ในพระพุทธศาสนาจำแนกไว้มีทั้งหมด ๒๘ รูป มหาภูตรูป ๔ และอุปาทายรูป ๒๔ ซึ่งอาศัยมหาภูตรูปเกิด

โดย ศาลาธรรม [27 ส.ค. 2558 , 10:46:11 น.] ( IP = 182.53.129.120 : : ) เก็บกระทู้นี้ไว้ใน Bookmarkส่งกระทู้นี้ให้เพื่อนของคุณ


  สลักธรรม 1


๑.มหาภูตรูป ๔ คือ รูปที่เป็นใหญ่และปรากฏชัดเจน ได้แก่ปฐวี อาโป เตโช วาโย ซึ่งมีสภาวลักษณะ ดังนี้

๑) ปฐวี มีลักษณะอ่อนหรือแข็งเป็นปรมัตถสภาวะ ไม่ใช่ดินอย่างที่เข้าใจกันอย่างทั่วๆ ไป ดินที่เข้าใจกันทั่วๆ ไป นั้น เรียกว่า สมมติปฐวี คราวใดที่กระทบถูกรู้สึกแข็งหรืออ่อนเรียกว่า กระทบปฐวี

(๒) อาโป มีลักษณะไหลและเกาะกุม ไม่ใช่น้ำตามธรรมดาซึ่งเรียกว่าสมมติอาโป อาโปในมหาภูตรูปนั้นหมายถึงลักษณะที่มีการไหลและเกาะกุมเป็นสภาวะ เช่น อาโปมาก ก็ทำให้มีลักษณะไหลเกิดขึ้นดังน้ำไหลในแม่น้ำลำคลอง ถ้าส่วนอาโปน้อยก็เกิดลักษณะยึดเกาะกุม เช่น ดินร่วน เอาน้ำพรมเพียงเล็กน้อยก็เกาะกุมกันเข้าเป็นก้อน

(๓) เตโช มีลักษณะร้อนหรือเย็น คือ ไม่ใช่ไฟธรรมดาที่เรียกว่า สมมติเตโช เตโชในมหาภูตรูปหมายถึง ลักษณะร้อนหรือเย็นเป็นสภาวะ เช่น เตโชมากก็ทำให้ลักษณะร้อนเกิดขึ้น ถ้าน้อยก็ทำให้เกิดลักษณะเย็น

(๔) วาโย มีลักษณะไหวและเคร่งตึง คือ ไม่ใช่ลมตามธรรมดาที่เรียกว่าสมมติวาโย วาโยในมหาภูตรูปหมายถึงลักษณะไหวหรือเคร่งตึงเป็นสภาวะ เช่น การคลื่นไหวหยุดนิ่งของอิริยาบถเป็นไปด้วยอำนาจของวาโยธาตุเป็นต้น

มหาภูตรูปทั้ง ๔ นี้เกิดร่วมกัน อาศัยซึ่งกันและกันและแยกออกจากกันไม่ได้

โดย ศาลาธรรม [27 ส.ค. 2558 , 10:46:41 น.] ( IP = 182.53.129.120 : : )


  สลักธรรม 2


๒. อุปาทายรูป ๒๔ เป็นรูปที่ต้องอาศัยมหาภูตรูปจะเกิดขึ้นโดยลำพังหาได้ไม่ ได้แก่

(๑) ปสาทรูป ๕ คือ
ก. จักขุปสาท ความใสที่สามารถรับเฉพาะรูปารมณ์ (รูป) ได้
ข. โสตปสาท ความใสที่สามารถรับเฉพาะสัททารมณ์ (เสียง) ได้
ค. ฆานปสาท ความใสที่สามารถรับเฉพาะคันธารมณ์ (กลิ่น) ได้
ง. ชิวหาปสาท ความใสที่สามารถรับเฉพาะรสารมณ์ (รส) ได้
ฉ. กายปสาท ความใสที่สามารถรับเฉพาะโผฏฐัพพารมณ์ (ความรู้สึกถูกต้อง) ได้

(๒) โคจรรูป ๔ คือ
ก. รูปารมณ์ รูป คือ สี (วรรณะ) ที่เป็นอารมณ์
ข. สัททารมณ์ เสียง ที่เป็นอารมณ์
ค. คันธารมณ์ กลิ่น ที่เป็นอารมณ์
ง. รสารมณ์ รส ที่เป็นอารมณ์
โคจรรูปนี้โดยมากกล่าวว่ามี ๗ รูป คือ นับเอา ปฐวีโผฏฐัพพารมณ์ การถูกต้องอ่อนแข็งที่เป็นอารมณ์ เตโชโผฏฐัพพารมณ์ การถูกต้องเย็นร้อนที่เป็นอารมณ์ และ วาโยโผฏฐัพพารมณ์ การถูกต้องไหวและเคร่งตึงที่เป็นอารมณ์รวมเข้าแล้ว แต่ธาตุทั้ง ๓ คือ ปฐวี เตโช วาโย มีอยู่ในมหาภูตรูปแล้ว

(๓) ภาวรูป ๒ คือ
ก. อิตถีภาวะ สภาพแห่งความเป็นหญิง
ข. ปุริสภาวะ สภาพแห่งความเป็นชาย

(๔) หทยรูป ๑ คือ หทยวัตถุ (ภายในหัวใจ) อันเป็นที่อาศัยของจิตและเจตสิก

(๕) ชีวิตรูป ๑ คือ ชีวิตินทรีย์ ที่รักษากรรมชรูป

(๖) อาหารรูป ๑ คือ โอชาที่มีในอาหารที่บริโภค

(๗) ปริจเฉท ๑ คือ อากาศธาตุที่คั่นระหว่างรูปต่อรูป

(๘) วิญญัติรูป ๒ คือ
ก. กายวิญญัติ รูปที่แสดงออกมาให้รู้ความหมายโดยทางกาย
ข.วจีวิญญัติ รูปที่แสดงออกมาให้รู้ความหมายโดยทางวาจา

(๙) วิการรูป ๓ คือ
ก. ลหุตา ความเบาของรูป
ข. มุทุตา ความอ่อนสลวยของรูป
ค. กัมมัญญตา ความเหมาะควรแก่การงานของรูป

(๑๐) ลักษณะรูป ๔ คือ
ก. อุปจยะ การเกิดขึ้นของรูป
ข. สันตติ การเกิดขึ้นสืบต่อของรูป
ค. ชรตา ความเสื่อมความแก่ของรูป
ง. อนิจจตา ความแตกดับของรูป

โดย ศาลาธรรม [27 ส.ค. 2558 , 10:47:05 น.] ( IP = 182.53.129.120 : : )


  สลักธรรม 3


ตั้งแต่มหาภูตรูปจนถึงอาหารรูป รวม ๑๘ รูป ชื่อว่า นิปผันนรูป เป็นรูปปรมัตถ์โดยแท้ และตั้งแต่ปริจเฉทรูป จนถึงลักษณะรูป รวม ๑๐ รูป ชื่อว่า อนิปผันนรูป เป็นรูปพิเศษที่เกิดขึ้นโดยอาศัยรูปปรมัตถ์ รูป ๒๘ นี้เกิดในร่างกายของสัตว์ทั้งหลาย เช่น มหาภูตรูป ๔ เกิดอยู่ในร่างกายทั่วไป จักขุปสาทเกิดอยู่ในลูกตา อิตถีภาวะ หรือปุริสภาวะ เกิดอยู่ทั่วร่างกายของหญิงหรือชาย วจีวิญญัติเกิดได้ที่ปาก เป็นต้น

รูปปรมัตถ์ ๑๘ โดยแท้นั้น มีความหมายและชื่อเรียกดังต่อไปนี้

๑. สภาวรูป เป็นรูปที่มีสภาวะหรือสำเร็จด้วยสภาวะของตนเอง

๒. สลักขณรูป เป็นรูปที่มีลักษณะ อนิจฺจํ ทุกฺขํ อนตฺตา

๓. นิปผันนรูป เป็นรูปที่เกิดขึ้นจากกรรม จิต อุตุ อาการเป็นสมุฏฐาน

๔. รูปรูป เป็นรูปที่มีการเสื่อมสิ้นสลายไป

๕. สัมมสนรูป เป็นรูปที่เอามาพิจารณาโดยความเป็น อนิจฺจํ ทุกขํ อนตฺตา ได้

ตัวอย่างเช่น จักขุปสาท เป็นรูป ๑ ในรูปปรมัตถ์ ๑๘ มีความใสเป็นพิเศษเป็นสภาวะเฉพาะ (สภาวรูป) ในการรับรู้รูปารมณ์ (รูป) มีลักษณะของ อนิจฺจํ ทุกฺขํ อนตฺตา คือ เกิดขึ้นแล้วก็ดับ ตั้งคงทนอยู่ไม่ได้ ไม่ใช่ตัวตน (สลักขณรูป) เป็นรูปที่เกิดขึ้นจากกรรม (นิปผันนรูป) ย่อมมีการเสื่อมสิ้นแตกสลายไป (รูปรูป) และสามารถนำมาใช้พิจารณาให้เห็น อนิจฺจํ ทุกฺขํ อนตฺตา ได้ (สัมมสนรูป)

โดย ศาลาธรรม [27 ส.ค. 2558 , 10:48:04 น.] ( IP = 182.53.129.120 : : )


  สลักธรรม 4


ส่วนรูปอีก ๑๐ ซึ่งไม่ใช่รูปปรมัตถ์โดยแท้นั้น มีความหมายตรงกันข้ามและมีชื่อดังนี้

๑. อสภาวรูป

๒. อสลักขณะรูป

๓. อนิปผันนรูป

๔. อรูปรูป

๕. อสัมมสนรูป

กล่าวคือรูปทั้ง ๑๐ นี้จะเกิดขึ้นได้ต้องอาศัยรูปปรมัตถ์โดยแท้ ๑๘ นั้น เกิดขึ้นก่อน รูปทั้ง ๑๐ นี้จึงเกิดขึ้นตาม เช่น ปริจเฉทรูป คือ ช่องว่างหรืออากาศธาตุที่คั่นอยู่ในระหว่างทุกรูป หรือระหว่างปรมาณู ถ้ารูปหรืปรมาณูไม่มี ปริจเฉทรูปก็มีไม่ได้ เพราะมีสภาวะต้องอาศัยรูปอื่นเป็นสาระให้เกิดขึ้น



ขอนุโมทนากับคุณนวลพรรณ รามวณิช ผู้บันทึกข้อมูล

โดย ศาลาธรรม [27 ส.ค. 2558 , 10:48:31 น.] ( IP = 182.53.129.120 : : )

ขอเชิญแสดงความคิดเห็น
จาก : *
Code :
กรุณากรอก Code ตัวเลขด้านบน *
อีเมล์ : หากไม่ต้องการให้เว้นว่าง
รูปภาพ : ไม่เกิน 150KB
รายละเอียด :
Icon Toy
Special command

* *
กรุณาคลิ๊ก Post message เพียงครั้งเดียว.... 

คำเตือน
  • การแอบอ้างใช้ชื่อบุคคลซึ่งอาจทำให้บุคคลนั้นเกิดความเสียหาย อาจถูกดำเนินคดีทางกฏหมายได้
  • การโพสรูปภาพที่ไม่เหมาะสม หรือ ไม่ได้รับอนุญาตจากเจ้าของภาพ อาจถูกดำเนินคดีทางกฏหมายได้
  • หากพบเห็นรูปภาพหรือกระทู้ที่ไม่เหมาะสมสามารถเมล์เข้ามาได้ที่ freewebboard@thaimisc.com โดยระบุ subject "กระทู้ไม่เหมาะสม" พร้อมทั้งระบุ ADDRESS ของเว็บบอร์ด

ผู้ช่วยเหลือ-แหล่งข้อมูล

[ คีตธรรม ] [ ตารางสี ] [ ค้นหาเพลง ]

ลานภาพ

อบรมวิปัสสนา

ค้นหา

ค้นหา-GooGle

สร้างสรรค์โดย a2.gif (164 bytes) http://www.abhidhamonline.org