ทบทวนพระอภิธรรมมัตถสังคหะ เรื่องจิต-เจตสิก (ตอนที่ ๒)
แก้ไขครั้งสุดท้ายโดย พี่ดา เมื่อ 2018-8-22 17:00ทบทวนพระอภิธรรมมัตถสังคหะ เรื่องจิต-เจตสิก (ตอนที่ ๒)
แก้ไขครั้งสุดท้ายโดย พี่ดา เมื่อ 2018-8-22 17:41
เจตสิกเป็นธรรมชาติที่ประกอบกับจิตปรุงแต่งจิตให้เป็นไปต่างๆนานาตามคุณลักษณะประจำตัวของเจตสิกเป็นเหตุให้จิตแสดงอำนาจเป็นไปตามการปรุงแต่งนั้นๆ
หากเปรียบจิตดั่งน้ำบรรจุในแก้ว(จิตต้องมีที่อาศัย) เมื่อน้ำถูกปรุงแต่งด้วยสีต่างๆ (เจตสิก) น้ำนั้นก็จะแปรเปลี่ยนไปตามสีที่เข้าปรุงแต่งและถูกเรียกชื่อใหม่ เช่น
... สีแดง เข้าปรุงแต่ง น้ำก็จะกลายเป็น=> น้ำแดง... สีม่วง เข้าปรุงแต่ง น้ำก็จะกลายเป็น=> น้ำม่วง... สีดำ เข้าปรุงแต่ง น้ำก็จะกลายเป็น=> น้ำดำ... สีเขียว เข้าปรุงแต่ง น้ำก็จะกลายเป็น=> น้ำเขียว
จิต =น้ำ สีต่างๆที่เติมเข้าไป = เจตสิก น้ำที่ถูกปรุงแต่งเป็นน้ำสีต่างๆ = จิตดวงใหม่น้ำที่เกิดขึ้นใหม่นั้นก็ยังคงอยู่ในแก้ว = จิต-เจตสิกอาศัยวัตถุเดียวกัน
และเราก็ไม่สามารถแยกสีต่างๆนั้นออกมาได้ เฉกเช่น จิต-เจตสิกก็แยกออกจากกันไม่ได้ย่อมประกอบกันเป็นเนื้อเดียวกัน
แก้ไขครั้งสุดท้ายโดย พี่ดา เมื่อ 2018-8-22 17:00
สมมุติต่อมาว่า...แก้วน้ำเขียวนั้นแตก
เปรียบดั่งว่า .. จิต-เจตสิก ย่อมดับไปพร้อมกัน
แก้ไขครั้งสุดท้ายโดย พี่ดา เมื่อ 2018-8-22 17:39
เจตสิก ๕๒ ดวง แบ่งออกเป็นกลุ่มๆหรือราสีตามอำนาจการเข้าปรุงแต่งของเจตสิกเหล่านั้นจำแนกเป็น ๓ ราสีคือ
๑. อัญญสมานาเจตสิก มี ๑๓ดวง มี ๒ นัย คือ
๑.๑ สัพพจิตตสาธารณเจตสิก๗ ดวง
๑.๒ ปกิณณกเจตสิก๖ ดวง
๒. อกุศลเจตสิก มี ๑๔ ดวง มี ๔ นัย คือ
๒.๑ โมจตุกเตสิก ๔ ดวง
๒.๒ โลติกเตสิก ๓ ดวง
๒.๓ โทจตุกเตสิก ๔ ดวง
๒.๔ ถีทุกเตสิก ๔ ดวง
๒.๕ วิจิกิจฉาเจตสิก ๔ ดวง
๓. โสภณเจตสิก มี ๒๕ ดวง มี ๔ นัย คือ
๓.๑ โสภณสาธารณเจตสิก ๑๙ ดวง
๓.๒ วิรตีเจตสิก ๓ ดวง
๓.๓ อัปปมัญญาเจตสิก ๒ ดวง
๓.๔ ปัญญินทรีย์หรือปัญญาเจตสิก ๑ ดวง
แก้ไขครั้งสุดท้ายโดย พี่ดา เมื่อ 2018-8-22 17:52
เจตสิกมีทั้งหมด ๕๒ ดวง แบ่งออกเป็น ๓ กลุ่มใหญ่ๆ คือ
๑. อัญญสมานาเจตก ๑๓....... ประกอบได้กับจิตทุกประเภท
๒. อกุศลเจตสิก ๑๔ ............. ประกอบได้กับอกุศลจิตเท่านั้น๓. โสภณเจตสิก ๒๕ ............ ประกอบได้กับโสภณจิตเท่านั้น
เพื่อจะดูเจตสิกว่ากลุ่มใดเข้าประกอบกับจิตได้ง่ายขึ้น เมื่อเจตสิกมี ๓ กลุ่ม ก็จะแบ่งจิตเป็น ๓ กลุ่มเช่นกัน โดยแบ่งจิตออกเป็น ๑. อกุศลจิต๑๒ ๒. อเหตุกจิต ๑๘ ๓. โสภณจิต ๕๙/๑๒๑
จากภาพ จะเห็นได้ว่า....
[*] อกุศลจิต มีเจตสิกประกอบได้ ๒ กลุ่ม คือ
.... อัญญสมานาเจตสิก และ อกุศลเจตสิก
[*] อเหตุกจิต มีเจตสิกประกอบได้ ๑ กลุ่มคือ
.... อัญญสมานาเจตสิก
[*] โสภณจิต มีเจตสิกประกอบได้ ๒ กลุ่ม คือ
.... อัญญสมานาเจตสิก และ โสภณเจตสิก
(ตอนต่อไปจะขึ้นเรื่องอกุศลจิตตุปบาทนะคะ)
หน้า:
[1]