ทบทวนพระอภิธรรมมัตถสังคหะ เรื่องจิต-เจตสิก (ตอนที่ ๒)

พี่ดา

ทบทวนพระอภิธรรมมัตถสังคหะ เรื่องจิต-เจตสิก (ตอนที่ ๒)

พี่ดา

เจตสิกเป็นธรรมชาติที่ประกอบกับจิตปรุงแต่งจิตให้เป็นไปต่างๆนานาตามคุณลักษณะประจำตัวของเจตสิกเป็นเหตุให้จิตแสดงอำนาจเป็นไปตามการปรุงแต่งนั้นๆ

หากเปรียบจิตดั่งน้ำบรรจุในแก้ว(จิตต้องมีที่อาศัย) เมื่อน้ำถูกปรุงแต่งด้วยสีต่างๆ (เจตสิก) น้ำนั้นก็จะแปรเปลี่ยนไปตามสีที่เข้าปรุงแต่งและถูกเรียกชื่อใหม่ เช่น

... สีแดง เข้าปรุงแต่ง น้ำก็จะกลายเป็น=> น้ำแดง

... สีม่วง เข้าปรุงแต่ง น้ำก็จะกลายเป็น=> น้ำม่วง

... สีดำ เข้าปรุงแต่ง น้ำก็จะกลายเป็น=> น้ำดำ

... สีเขียว เข้าปรุงแต่ง น้ำก็จะกลายเป็น=> น้ำเขียว

        จิต =น้ำ    สีต่างๆที่เติมเข้าไป      = เจตสิก

    น้ำที่ถูกปรุงแต่งเป็นน้ำสีต่างๆ       = จิตดวงใหม่

น้ำที่เกิดขึ้นใหม่นั้นก็ยังคงอยู่ในแก้ว = จิต-เจตสิกอาศัยวัตถุเดียวกัน

และเราก็ไม่สามารถแยกสีต่างๆนั้นออกมาได้

เฉกเช่น จิต-เจตสิกก็แยกออกจากกันไม่ได้ย่อมประกอบกันเป็นเนื้อเดียวกัน

พี่ดา

สมมุติต่อมาว่า...แก้วน้ำเขียวนั้นแตก

เปรียบดั่งว่า .. จิต-เจตสิก ย่อมดับไปพร้อมกัน

พี่ดา

เจตสิก ๕๒ ดวง แบ่งออกเป็นกลุ่มๆหรือราสีตามอำนาจการเข้าปรุงแต่งของเจตสิกเหล่านั้น  จำแนกเป็น ๓ ราสีคือ

๑. อัญญสมานาเจตสิก มี ๑๓ดวง มี ๒ นัย คือ
    ๑.๑ สัพพจิตตสาธารณเจตสิก๗ ดวง
    ๑.๒ ปกิณณกเจตสิก๖ ดวง

๒. อกุศลเจตสิก มี ๑๔ ดวง มี ๔ นัย คือ
    ๒.๑ โมจตุกเตสิก ๔ ดวง
    ๒.๒ โลติกเตสิก ๓ ดวง
    ๒.๓ โทจตุกเตสิก ๔ ดวง
    ๒.๔ ถีทุกเตสิก ๔ ดวง
    ๒.๕ วิจิกิจฉาเจตสิก ๔ ดวง

๓. โสภณเจตสิก มี ๒๕ ดวง มี ๔ นัย คือ
    ๓.๑ โสภณสาธารณเจตสิก ๑๙ ดวง
    ๓.๒ วิรตีเจตสิก ๓ ดวง
    ๓.๓ อัปปมัญญาเจตสิก ๒ ดวง
    ๓.๔ ปัญญินทรีย์หรือปัญญาเจตสิก ๑ ดวง

พี่ดา

เจตสิกมีทั้งหมด ๕๒ ดวง แบ่งออกเป็น ๓ กลุ่มใหญ่ๆ คือ

๑. อัญญสมานาเจตก ๑๓....... ประกอบได้กับจิตทุกประเภท
๒. อกุศลเจตสิก ๑๔ ............. ประกอบได้กับอกุศลจิตเท่านั้น

๓. โสภณเจตสิก ๒๕ ............ ประกอบได้กับโสภณจิตเท่านั้น

เพื่อจะดูเจตสิกว่ากลุ่มใดเข้าประกอบกับจิตได้ง่ายขึ้น

เมื่อเจตสิกมี ๓ กลุ่ม ก็จะแบ่งจิตเป็น ๓ กลุ่มเช่นกัน โดยแบ่งจิตออกเป็น

        ๑. อกุศลจิต๑๒

        ๒. อเหตุกจิต ๑๘        

        ๓. โสภณจิต ๕๙/๑๒๑

       จากภาพ จะเห็นได้ว่า....

•         อกุศลจิต มีเจตสิกประกอบได้ ๒ กลุ่ม คือ
  

             .... อัญญสมานาเจตสิก และ อกุศลเจตสิก

•        อเหตุกจิต มีเจตสิกประกอบได้ ๑ กลุ่มคือ
  

             .... อัญญสมานาเจตสิก

•        โสภณจิต มีเจตสิกประกอบได้ ๒ กลุ่ม คือ
  

             .... อัญญสมานาเจตสิก และ โสภณเจตสิก

(ตอนต่อไปจะขึ้นเรื่องอกุศลจิตตุปบาทนะคะ)