๓๔ ปี ท่านอาจารย์บุญมี เมธางกูร

พี่ดอกแก้ว

วันเวลาเดินไปไม่มีทางหยุดนิ่ง ผ่านไปแล้วผ่านไปลับ เหลือได้เพียงการนับวันเวลาตามปฏิทินที่มีเป็นสากลเท่านั้น
เช่นเดียวกับการมรณภาพลงของท่านอาจารย์บุญมี เมธางกูร เมื่อวันที่ ๒๔ พย. ๒๕๓๔ จวบจนวันนี้ ๓๔ ปีเต็ม คงเหลือแต่ความทรงจำให้แก่ผู้ที่เข้ามารับการสอน ชี้แนะแนวทางการดำเนินชีวิตขากท่าน

มีบทความอยู่ตอนหนึ่งที่ท่านได้เขียนไว้ว่า..

ผมศึกษาปรมัตถธรรมมาพอสมควร เป็นกรรมการธรรมศึกษา ณ พุทธสมาคมแห่งประเทศไทย มีหน้าที่ที่จะต้องทำคือให้การศึกษาธรรมะแก่ประชาชน และผมได้ปฏิบัติงานนี้ติดต่อกันมาไม่ต่ำกว่า ๑๕ ปี ได้บรรยายพระอภิธรรมหรือปรมัตถธรรม ณ พุทธสมาคมนี้มาไม่น้อยกว่า ๑๐ ปี ได้บรรยายถึงการปฏิบัติธรรมทั้งสมถะและวิปัสสนากรรมฐานอยู่เสมอ นอกจากในจังหวัดพระนครแล้วในจังหวัดอื่นและสถานที่อื่นอีกมาก โดยมิได้รับสินจ้างรางวัลแต่ประการใด ได้ทำไปด้วยอาศัยกำลังแรงศรัทธาเป็นใหญ่ นอกจากนี้ในฐานะประธานกรรมการอภิธรรมมูลนิธิ ก็มีหน้าที่โดยตรงคือการเผยแพร่พระอภิธรรมตามวัตถุประสงค์อยู่แล้ว

ผมรู้สึกตัวว่าเวลานี้อายุก็มากแล้ว ผมได้ต่อสู้ฟันฝ่ามาด้วยความยากลำบากทุรกันดาร ทั้งปริยัติและปฏิบัตินั้นก็คงจะไม่ได้อยู่กับผมยืนยาวต่อไปได้นานนัก จึงเห็นว่าไม่ควรทิ้งปริยัติและปฏิบัติเหล่านั้นไว้ให้ตายตามไปด้วย ควรจะรักษาเอาไว้เพื่อให้เป็นมือหรือเป็นแนวทางของผู้ปฏิบัติ หรือเป็นตัวเปรียบเทียบของท่านที่มีความรู้ความสามารถได้พิจารณา และควรจะได้เก็บรักษาเอาไว้เพื่อที่จะให้ผู้สนใจรุ่นหลังๆ ได้ทราบแนวทางที่ผมได้อาศัยผ่านมา

การปฏิบัติวิปัสสนากรรมฐานนั้น เราต้องไม่จงใจทำลงไปเพื่อจะดู เช่น เดินก็เดินอย่างช้าๆ เพื่อหวังว่าจะดู จึงค่อยๆ ยก ค่อยๆ ย่าง จนใครเห็นแล้วก็ตกใจแกมความสงสัย จนเป็นเหตุให้บางคนคิดว่า ผู้ปฏิบัติคงจะมีใจคอไม่สู้ปกติแน่ เพราะเป็นการกระทำที่มิได้เป็นธรรมชาติ ซึ่งนอกจากความจงใจเช่นนี้จะแฝงไว้ด้วยตัณหาแล้ว ยังเป็นการปลูกสร้างอัตตาภาวนาเข้าไปอีกโดยไม่รู้สึกตัว

การเดินจงกรมควรเป็นไปตามธรรมดาไม่ต้องขืน ไม่ต้องฝืน หากแต่ช้าลงไปหน่อยเท่านั้น เหมือนกับเราเดินหาสตางค์ ถ้าเดินเร็วนักก็หาไม่พบ ด้วยเหตุนี้เอง เวลาเดินจึงต้องเดินเหมือนเดินเล่นอยู่ที่บ้าน กำหนดดูพิจารณาการเคลื่อนที่ไปด้วยเหตุผล

พี่ดอกแก้ว

การกำหนดพิจารณานั่งหรือนอนก็ไม่ต่างกัน อย่าไปเจาะจงว่าจะนั่งหรือนอนให้นานเท่านั้นเท่านี้ชั่วโมง และเวลานั่งก็อย่างแกล้งทำค่อยๆ หย่อนตัวลงทีละน้อย หรือเวลาจะนอนก็อย่าค่อยๆ เอนลงไปทีละนิดๆ เพราะการกระทำดังนี้โยนิโสมนสิการไม่ถูกต้อง ไม่เป็นธรรมชาติเป็นอัตตาภาวนา ทั้งยังมีอำนาจเจตนาที่จะดูอันเป็นตัณหาแฝงอยู่ตลอดในการหย่อนกายลงนั่งหรือนอนนั้นด้วย

เมื่อกำหนดพิจารณาดูเสียก่อนแล้วว่ามันปวด เมื่อ หรืออ่อนเพลีย ซึ่งเป็นเหตุจำเป็นแล้วก็นั่งลง ถ้าจะนอนก็เอนลงไปธรรมดา กำหนดเพียงรู้ในการหย่อนกายลงหรือเอนตัวลงนอนเท่านั้น ช้านิดหน่อยแต่ไม่ผิดไปจากธรรมชาติ ถ้าเกิดการแล้งทำเพื่อจะดูแล้ว ตัณหาราคะก็จะเข้ามาเป็นตัวหนุนหลัง ผู้ปฏิบัติก็จะได้แต่สมาธิ

การปฏิบัติวิปัสสนากรรมฐานนั้นต้องมีความสมดุลกันระหว่างศรัทธา วิริยะ สติ สมาธิ และปัญญา โดยปกติผู้ปฏิบัติใหม่ๆ เมื่อเดินไปสัก ๕๐ ก้าวจิตก็จะแลบออกไปสู่อารมณ์ต่างๆ หลายๆครั้ง แต่ถ้าเดินไป ๕๐ ก้าวแล้วจิตแน่วแน่มากจนไม่ได้แลบออกไปในอารมณ์อื่นใดเลย ก้แน่นอนว่ามีสมาธิมากจนเสียดุลไป จำเป็นต้องถอยออกมาเสีย พยายามให้เกิดดุลให้ได้

จิตตั้งอยู่ในอารมณ์อันเดียวนานนักไม่ได้ ถ้าเราขืนไปข่มเพื่อให้มันอยู่ในอารมณ์เดียวก็จะไม่เป็นวิปัสสนา วิปัสสนานั้นเป็นปัญญาอันลึกซึ้ง ถ้ามีความเข้าใจผิดเพียงนิดก็จะกลายเป็นการปฏิบัติที่ไม่ใช่วิปัสสนาไปเสีย ถ้าบุคคลใดมีเจตนาจ้องงไปว่าจะให้จิตสงบหรือบีบบังคับไม่ให้จิตเกิดความวุ่นวาย เพียรพยายามทำให้มันอยู่นิ่ง

ความจริงผมก็ไม่ได้ไปเถียงว่าไม่มีความสงบแล้วปัญญาจะเกิดได้ แต่ความสงบนั้นมิได้เกิดขึ้นเพราะการจ้องหรือการข่มขี่บังคับ และปัญญาจะเกิดขึ้นได้ก็ไม่จำเป็นจะต้องบังคับให้จิตมีความสงบไปแล้วนานๆ เสียก่อนเสมอไป แม้การกำหนดพิจารณาอารมณ์ความฟุ้งซ่านของตนเองก็อาจจะเกิดปัญญาได้เหมือนกัน

พี่ดอกแก้ว

การกำหนดพิจารณาอารมณ์ต่างๆ ต้องให้เป็นไปตามธรรมชาติและต้องระวังมิให้ตัณหา มานะ ทิฏฐิ แฝงตัวเข้ามาอาศัยได้ ดังนั้น การกำหนดพิจารณานั่งจึงไม่ควรหลับตากำหนดด้วยความปรารถนาอยู่ในใจว่าการหลับตากำหนดนั้นเพื่อจะได้ดูรูปนามได้ชัดเจน เพราะถ้าลืมตาแล้วอารมณ์ต่างๆทางตามีมากมายจะเห็นอะไรได้สารพัดทำให้จิตวอกแวกไม่มั่นคง ผู้ปฏิบัติจึงได้จงใจหลับตากำหนดเพื่อหวังจะได้เห็นรูปนั่งของตนชัดเจนดี

อย่างไรก็ตามบุคคลทั้งหลายโดยทั่วไปเวลานั่นก็มิได้หลับตา นอกจากจะอ่อนเพลียหรือต้องการจะพักผ่อนจริงๆ ดังนั้น การนั่งหลับตาจ้องดูจึงเป็นการจงใจกระทำที่แฝงตัณหาไว้ด้วยได้ ทั้งนี้ผมมิได้หมายถึงท่านผู้ปฏิบัติใหม่ๆ ที่ยังต้องการฝึก ต้องการดูเพื่อให้ถูกต้องฯลฯ

พระธรรมคำสั่งสอนของพระสัมมาสัมพุทธเจ้ากว้างใหญ่ไพศาลและล้ำลึกยิ่งกว่าท้องมหาสมุทร สิ่งที่ผมเขียนขึ้นมานี้ก็เป็นเพียงส่วนน้อยนิดเดียวเหมือนหยดน้ำหนึ่งพอที่จะให้เป็นแนวทางสำหรับผู้ที่มีความสนใจได้ใช้พิจารณาก่อนการปฏิบัติ

ผมรู้สึกตัวอยู่เสมอว่า เป็นผู้มีปัญญาน้อย มีประสบการณ์มาไม่มาก แต่ที่อาจหาญกระทำลงไปก็ด้วยแรงของความเชื่อมั่นในใจตน ได้แสดงความรู้และความคิดเห็นไปเท่าที่จะทำได้ด้วยใจอันปรารถนาจะยังประโยชน์แก่เพื่อร่วมทุกข์ทั้งหลาย และพระพุทธศาสนาเป็นสำคัญ ถ้าไปขัดแย้งหรือก้ำเกินกระทบกระเทือนท่านผู้ใดก็ต้องขอประทานอภัย

ผมขอให้คุณพระศรีรัตนตรับรวมทั้งขอให้พลังของกุศลผลบุญอันเกิดจากเจตนารมณ์ที่ผมได้แสดงออกครั้งนี้ จงได้เป็นพลวปัจจัยให้บรรดาท่านอาจารย์ที่บรรยายพระอภิธรรมหรือปรมัตถธรรม และอาจารย์ผู้อบรมการปฏิบัติธรรมทั้งที่มีชีวิตอยู่ในปัจจุบันและที่ได้ล่วงลับละโลกนี้ไปแล้วอยูในภพภูมิต่างๆ จงมีอายุยืนนานมีความแจ่มใสเบิกบาน ได้ธรรมะเป็นที่พึ่งพาอาศัย และในที่สุดขอให้พระยามัจจุราชท่องเที่ยวติดตามค้นหาตัวไม่พบอีกต่อไปในเวลาไม่ช้า.

นายบุญมี เมธางกูร

พี่ดอกแก้ว

เนื่องในวาระครบรอบวันมรณภาพของท่าน ในวันที่ ๒๔ พย. นี้

ขอก้มกราบระลึกในพระคุณของท่านพระอาจารย์บุญมี เมธางกูร ผู้สร้างตำนานที่ยิ่งใหญ่ไว้ให้แก่อนุชนรุ่นหลัง

ได้มีโอการค้นคว้างหาความรู้ ทั้งด้านปริยัติศาสนาและด้านปฏิบัติศาสนา อย่างมากมาย

ด้วยความเคารพรักบูชาและระลึกถึงท่านตลอดมา.

บุษกร เมธางกูร